İlk Türk Devletlerinde Ekonomi

Tarih boyunca yeryüzü şekilleri ve iklim yapısı toplumların ekonomik hayatları üzerinde etkili olmuştur. İlk Türk devletlerinde ekonomik anlayışın oluşumunda en önemli etken yaşadıkları coğrafya olmuştur. Geniş Asya steplerinde yaşayan Türkler, iklim şartları ve bölgenin bozkırlarla kaplı olmasından dolayı konargöçer bir yaşam sürmüşlerdir.

Bozkır hayatının başlıca ekonomik faaliyeti hayvancılıktır. Bu durumda en önemli gıda maddeleri hayvansal ürünlerden oluşmakla birlikte at ve koyun yetiştiriciliği önemli bir uğraştır. Türklerin at, koyun, ördek eti, yoğurt, sütlü darı ve peynir yedikleri, kısrak sütünden elde edilen “kımız”, darıdan yapılan “bengi-bekni” ve “boza”, yoğurtun kayısı veya kirazla karıştırılmasıyla elde edilen Çinlilerin “lo” dedikleri bir içecek içtiklerini söyleyebiliriz. Türklerde giyim eşyalarının başlıca malzemeleri ise sığır, koyun, kuzu, tilki ve az miktarda ayı derisi, koyun, deve yünü ile keçi kılıydı. İhtiyaç fazlası yünlü kumaş ve keçeler ihraç edilirdi. Seyahatnamelerden elde edilen bilgilere göre Uygurların, kürk ve süslü şapkalar giymeyi çok sevdiği, Uygur ülkesinin samur derileri, beyaz keçeleri ve çiçeklerle süslenmiş kumaşlarının da çok ünlü olduğu, Turfan’da dokunan çiçekli Uygur kumaşlarının her tarafta ün saldığı yer almaktadır.

Türkler akarsu boyunca uzanan ovalarda tarım yapmışlardır. Eski Türk toplumunda “tarıgçı/tarıdacı” adıyla anılan bir çiftçi kesimi bulunuyordu. “Tarla” ve “ekin” Türkçenin en eski kelimelerindendir.

Başlıca yetiştirilen ürünler:

• Buğday, arpa, mısır, fasulye, baklagiller, kendir

Başlıca tarım aletleri:

• Saban, orak, düven

Köktürk ve Uygurlarda su kenarlarında kurulmuş şehirler, tarımsal açıdan ileri bir durumdaydı. Türkler tarımı geliştirmek için sulama kanalları yapmışlardır.  Uygurlar tarafından yapılan bazı sulama kanalları günümüzde de büyük önem taşımaktadır.  Uygur seyahatnamelerinde Uygurların açtıkları kanallarla nehirlerin akışını değiştirerek bahçeler ve tarlaları suladıkları, bu sularla büyük değirmenler işlettikleri belirtilmektedir.

İlk Türk devletlerinde askerlikten sonra gelen en önemli iş vergidir. Vergi toplamakla görevli kişilere “tudun” veya “ağıcı” adı verilmiştir. Halktan mesken, hayvan ve toprak vergileri olmak üzere üç çeşit vergi toplanmıştır.

Demir işlemeciliğinde ileri bir yol kat eden Türkler, demirden kendi silahlarını yaptıkları gibi ihtiyaç fazlası ürünleri de ihraç etmişlerdir.

İpek Yolu ve Kürk Yolu ilk Türk devletlerinin ticari faaliyetleri üzerinde önemli rol oynamıştır. Ticaret yolları Türklerin çevresinde devletlerle olan ilişkilerinde de belirleyici bir rol oynamıştır. Çin ile mücadelenin temel nedeni İpek Yolu’na hâkim olma mücadelesidir. Köktürkler döneminde Sasanilerle ittifak yapılıp Akhun Devleti’nin yıkılması daha sonra da Bizans ile ittifak yapılıp Sasanilerin bertaraf edilmesi, Köktürklerin İpek Yolu’na hâkim olmak için uyguladıkları siyaset gereğidir.

Türkler ticaret yollarını ellerinde tutma ve yollar üzerinde güvenliği sağlamak için çalışmalar yapmışlardır. Yolların geçtiği güzergâhtaki şehirler büyük önem arz edip bu şehirlerde ekonomik canlılığın sağlanılması amaçlanmıştır. VII. Ve X. Yüzyıllar arası Hazarlar ülkelerinden geçen ticaret yollarının güvenliğini sağlayarak ticaretin gelişmesine katkı sağlamışlar ve bölgelerinde “Hazar Barış Çağı”nı yaşatmışlardır.

İpek Yolu: Çin’den başlayarak Orta Asya’yı aşıp Akdeniz ve Karadeniz’de sona eren ticaret yoluna denir.

• İpek Yolunda kâğıt, çini, cam ve ipek ticareti yapılmıştır.

Kürk Yolu: hazar ve Bulgar ülkelerinden başlayıp Altay ve Sayan dağlarından İpek Yolu’na paralel olarak Çin’e ulaşan yola denir.

• Başlıca ticaret malları: Sincap, sansar, tilki, samur, kunduz, vaşak vb. hayvanların kürkleridir.

Ticarette en geçerli usul takastır. Bununla birlikte Uygurlar döneminde ödeme aracı olarak böz (mühürlenmiş kumaş materyal), kuanpoyu (resmi formatta bez) ve VIII. yüzyılda çav (kağıt para) kullanılmıştır.

Read More

İlk Türk Devletleri asgari yapısı

İlk Türk Devletlerinde Ordu

Türk toplumunda ordu-millet anlayışı görülmüştür. Askerlik ayrıcalıklı bir meslek sayılmamış eli silah tutan kadın-erkek herkes asker sayılmıştır.

Türklerde ilk düzenli ordu Mete Han zamanında oluşturmuştur. Mete Han kurmuş olduğu bu orduyu onluk sisteme göre tasarlamıştır. Bu sistem günümüzde birçok devlet tarafından uygulanmaktadır. Onlu sitem sayesinde oluşturulan hiyerarşiyle Türk ordusu disiplinli, düzenli olmuştur. Bu sisteme göre on bin kişiden oluşan birliklere tümen denmiştir. Tümenler binlere, binler yüzlere, yüzler onlara ayrılmıştır.

Orduyu hakan komuta etmiştir. Hakanın sefere çıkmadığı zamanlarda ise onun yerine yabgu veya tigin orduyu yönetmiştir. [Tigin: şehzade, hakanın çocukları, Yabgu: Hükümdarın kardeşi]

Türkler savaşlarda ok, yay, mızrak, süngü, kılıç, kalkan ve kargı kullanmışlardır. Çift kavisli yaylar ve Mete’nin icat ettiği ıslık çalan oklar o dönemin etkili silahlarındandır.

Sürekli bir orduya sahip Türk ordusunun temeli atlı askerlerden [süvari] oluşmaktadır. Bunun yanı sıra az da olsa yaya birlikler vardır. Yelme adı verilen birlikler savaş zamanında düşman ordusunun durumunu öğrenen keşif birlikleridir.

Türk ordusu merkez sağ ve sol olmak üzere üç sistemli bir yapıya sahipti. Merkez asıl orduydu. Sağ ve sol kollar merkezin haberi olmadan bir hareket yapmazdı. Başlarında şad adı verilen komutanlar yer almaktaydı.

Türk savaş sistemi hareket ve sürat üzerine kurulmuştu. Savaşta bunları sağlayan yegâne unsur at idi. Türkler savaşta kendilerine avantaj sağlayacak yerleri düşmandan önce gelip tutarlardı. En önemli savaş usulleri sahte ricat ve pusuydu. Bu taktiğe göre savaşın başında düşman üzerine saldıran öncü kuvvetler yeniliyor gibi yaparak geri çekilmeye başlar ve düşmanı pusu atılan yere çekmeye çalışırdı. Pusuya düşürülen düşman çember içine alınarak yok edilirdi. Bu taktiğe Turan taktiği, hilal taktiği, kurt kapanı ve çember taktiği gibi isimler verilmiştir.

Read More

Anadolu da ilk Beylikler

Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri

Malazgirt Savaşı'ndan sonra, Anadolu Selçuklu Devleti Türk topraklarına girmiş ve Bizanslıların buradaki hakimiyetine son vermiştir. Ardından burada beylikler kurmaya başlamışlardır. Kurulan ilk Türk beylikleri ise, Malazgirt Savaşı'nda, Anadolu'nun fethiyle görevlendirilen komutanlar tarafından kurulmuştur. Bu yazımızda Türk tarihinin başlaması ve yayılmasında önemli rolü olan Anadolu’da kurulan Türk Beylikleri ve özelliklerinden bahsedilmiştir.

Malazgirt Savaşı’nın yaşanmasının ardından Anadolu, Türklerin yaşam alanı olmaya başlamıştır. Malazgirt Savaşı ile Anadolu Selçuklu Devleti, Türk topraklarına adım atmış ve Bizans’ın bu topraklar üzerindeki hakimiyetine son vermiştir. Türklerin, Anadolu’daki tarihi Oğuz Türklerinden olan Selçuklu Devleti’nin yaptığı bu fetihle başlamıştır. Çağrı Bey Anadolu’ya yaptığı keşifler sayesinde Anadolu topraklarını daha yakından tanıma olanağı bulmuştur.

1048 yılında yaşanan Pasinler Savaşı da Malazgirt Savaşı öncesinde Anadolu üzerinde Bizans gücünün etkisinde azaltma yaratmayı başarmıştır. İlk Türk beylikleri, Anadolu kültürüne olan katkısı asla göz ardı edilemeyecek büyük topluluklardır. Anadolu topraklarında şuan hala görülebilen birçok tarihi eserin de sahibidirler.

İlk Türk beylikleri Malazgirt Savaşı’nın ardından Anadolu’nun fethiyle görevlendirilen komutanlar tarafından kurulmuştur. Anadolu’nun Türkleşmesinde, Türk – İslam kültür ve medeniyetinin yaygınlaşmasında büyük payı olan bu beylikler genellikle kurucularının isimleriyle anılmıştır.

Anadolu’daki İlk Türk Beyliklerinin Genel Özellikleri

• Malazgirt savaşında, Anadolu Selçuklu Devleti ordusunda görevli komutanlar, savaşın kazanılmasının ardından bu topraklar üzerindeki beylikleri kuran kişilerdir.
• Anadolu’da kurulan bu beylikler, Türkleşme olgusunun yayılmasını sağlamışlar ve Türklerin daha geniş topraklara yayılmasında önemli bir adım olmuşlardır.
• Türkleşme aşamasında, fethedilen bu toprakların isimleri Türkçe isimlerle değiştirilmiştir.
• İslamiyetin kabulünün ardından, bu medeniyetin kültür özelliklerinin yayılmasında etkin bir aracı oldular.
• Bizans’ın ve Haçlıların seferlerinin püskürtülmesinde önemli görevler üstlenmişler ve tüm güçleriyle savaşmışlardır.
• Bu beyliklerin hemen hemen tamamı kurucularının isimleri ile kurulan beyliklerdir.

• Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri

• Saltukoğulları: Erzurum ve civarında, Ebu Kasım tarafından kurulan Saltukoğulları, Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliğidir. 1200’lü yıllarda Süleyman Şah tarafından yıkılmaktan kurtulamamışlardır.
• Mengücekoğulları: Mengücekoğulları ismini kurucusu olan Mengücek Gazi’den alır. Erzincan civarında kurulan bu beyliğe 1. Alaeddin Keykubat, 1228 yılında son vermiştir.
• Danişmendoğulları: Tokat, Amasya ve Kayseri sınırlarını kapsayan bölgede, Sivas merkez olmak üzere Gazi Ahmet Bey tarafından kurulmuştur. Haçlı ordularının saldırısına karşı tüm gücüyle direnen Danişmendoğulları, Anadolu’daki ilk medrese olan Yağı Basan Medresesi’ni yapmışlardır. Ayrıca ilk kez para bastıran beylik olması ile de bilinir. Danişmendoğulları’na 2. Kılıçarslan son vermiştir.
• Artukoğulları: Artukoğulları ismini kurucularının babasından alır. Artuk Bey’in oğulları bu beyliği kurmuştur. Artukoğulları o kadar gelişmiştir ki kısa zamanda 3 kola ayrılmışlardır. Bunlar; Hasankeyf kolu, Mardin kolu ve Harput koludur. Artukoğulları Türk tarihinde birçok köprü yapmalarıyla bilinir. Bu köprüler Güneydoğu Anadolu Bölgesi topraklarının sınırları içerisindedir. Köprülerden bazıları; Deve geçidi, Haburman, Amarçay ve Hasankeyf’tir. Ayrıca birkaç adet daha Artukoğullarından kalma köprüler bulunur.
• Çaka Beyliği: İlk Türk denizcisi olan Çaka bey tarafından, İzmir civarında kurulan bu beylik aynı zamanda denizcilik faaliyeti gösteren ilk beyliktir. Türk beylikleri döneminde denizcilik faaliyetinden bahsedildiğinde akla gelen ilk isimdir.
• Sökmenoğulları: Van gölü çevresinde konumlanmış bir beyliktir.

Anadolu toprakları üzerinde kurulan diğer beylikler ve kuruluş merkezleri ise şunlardır; Dilmaçoğulları (Bitlis), Çubukoğulları (Harput), Yınaloğulları (Diyarbakır), Tanrıvermişoğulları (Efes).

Read More

İlk Türk Devletleri

İlk Türk Devletleri ve Özellikleri

Türkler kuruluşlarından bu yana örf ve adetleriyle ün yapmış köklü bir tarihe sahiptir. İlk Türk devletleri denince Asya ve Avrupa’da kurulan Türk devletlerini ele almak gerekir. Bunlar arasında Asya Hun İmparatorluğu, Avrupa Hun Devleti, Göktürk Devleti ve Uygurlar en başta gelmektedir. Bu yazımızda ilk Türk devletlerinden ve kısaca özelliklerinden bahsedilmiştir.

İlk Türk devletleri denince Asya ve Avrupa’da kurulan Türk devletlerini ele almak gerekir. Devlet teşkilatından önce İskitler ismi ile adını duyurmuş bir topluluk Asya topraklarında toplanmış ve Türk tarihinde önemli olaylara imza atmışlardır.

Ancak bu topluluğun devlet teşkilatı adı altında değerlendirmesi doğru olmadığından ilk Türk devletleri başlığı altında yer alamaz.

İskitler’den kısaca bahsetmek gerekirse Karadeniz’in kuzeyinden Tuna Nehri’ne kadar olan bölgede yaşamış olan İskitler Asurlular, Persler ve Urartular gibi devletlerle uzun süre savaşmışlardır. MÖ. VII. yüzyıldan, MÖ. II. yüzyıla kadar siyasi etkinliğini sürdüren İskitler Suriye, Filistin ve Anadolu üzerinden Mısır’a seferler yapmıştır. İlk Türk Devletleri konusunda akılda kalması gereken bir konu da Orhun Kitabeleri’dir. Sosyal devlet anlayışının benimsendiğini gösteren bir yazıt olan Orhun Kitabeleri Türklerin bıraktığı ilk yazılı belgedir

I.Göktürk Devleti

Ötüken topraklarında, Bumin Kağan tarafından kurulan devlet ikiye ayrılarak iki ayrı yönetim şeklinde yönetilmiştir. Göktürk devleti, Türk ismi kullanılarak kurulan ilk Türk devleti olması bakımından önemlidir. Türk toplumlarını ikinci kez tek bayrak altında toplayan devlet Göktürk devleti olmuştur. Ticaret için oldukça büyük öneme sahip İpek Yolu için diğer topluluklarla çatışmıştır. Çin baskıları sonucunda zayıflama görülen devlet sonrasında ikiye ayrılmıştır.

Uygurlar

Yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğu olarak bilinen Uygur devleti, Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından kurulmuştur. Yerleşik hayat süren ilk Türk topluluğu olmaları bakımından ilk mimari eserleri de Uygurlar bırakmıştır. Mani dinini kabul eden ilk Türk devleti de Uygurlardır. Kendilerine ait ve yine kendi isimlerinden hareketle isimlendirilmiş Uygur alfabesini kullanmışlardır. Kırgızlar tarafından yapılan saldırılara daha fazla dayanamayarak yıkılmış ve ikiye ayrılmıştır. Günümüzde hala Uygur Türkü olup hayatta olan Turfan Uygurları, Çin’de Sincan bölgesinde özerk olarak hayatlarına devam etmektedir.

Diğer Türk Devletleri

Bu devletler dışında büyüklü küçüklü onlarca devlet kurulmuştur.

• Avarlar, ilk kez İstanbul’u kuşatan topluluk olarak bilinir ve güçlü bir devlettirler.
• Kırgızlar, Moğol hâkimiyetine girmiş ve Orta Asya topraklarında devlet kuran son Türk topluluğu olmuştur. Günümüzde Manas destanı olarak bilinen destan Kırgızlardan miras kalmıştır.
• Hazarlar, İslam orduları ile ilk kez karşılaşan ve çarpışan Türk devletidir. Hazarlar değişik dinlere olan hoşgörülü tavırları ile tanınan, her türlü ibadethaneyi bulunduran açık görüşlü bir devlettir.
• Bulgarlar, Oğuz boylarından ayrılarak kendilerine Balkanlar’da yaşam alanı kurmuşlardır.
• Karluklar, İslamiyet’i kabul eden ilk Türk boyudur. İlerleyen zamanlarda Karahanlı Devleti’nin de İslamiyet’i kabul etmesinde önemli rol oynamışladır. Ayrıca Talas savaşında Araplara yaptıkları yardımlarla tanınırlar.
• Bilinen diğer Türk devletleri; Türgişler, Macarlar, Peçenekler, Oğuzlar, Kumanlar, Sibirler, Akhunlar’dır.

Read More