İlk Türk Devletleri

İlk Türk Devletleri ve Özellikleri

Türkler kuruluşlarından bu yana örf ve adetleriyle ün yapmış köklü bir tarihe sahiptir. İlk Türk devletleri denince Asya ve Avrupa’da kurulan Türk devletlerini ele almak gerekir. Bunlar arasında Asya Hun İmparatorluğu, Avrupa Hun Devleti, Göktürk Devleti ve Uygurlar en başta gelmektedir. Bu yazımızda ilk Türk devletlerinden ve kısaca özelliklerinden bahsedilmiştir.

İlk Türk devletleri denince Asya ve Avrupa’da kurulan Türk devletlerini ele almak gerekir. Devlet teşkilatından önce İskitler ismi ile adını duyurmuş bir topluluk Asya topraklarında toplanmış ve Türk tarihinde önemli olaylara imza atmışlardır.

Ancak bu topluluğun devlet teşkilatı adı altında değerlendirmesi doğru olmadığından ilk Türk devletleri başlığı altında yer alamaz.

İskitler’den kısaca bahsetmek gerekirse Karadeniz’in kuzeyinden Tuna Nehri’ne kadar olan bölgede yaşamış olan İskitler Asurlular, Persler ve Urartular gibi devletlerle uzun süre savaşmışlardır. MÖ. VII. yüzyıldan, MÖ. II. yüzyıla kadar siyasi etkinliğini sürdüren İskitler Suriye, Filistin ve Anadolu üzerinden Mısır’a seferler yapmıştır. İlk Türk Devletleri konusunda akılda kalması gereken bir konu da Orhun Kitabeleri’dir. Sosyal devlet anlayışının benimsendiğini gösteren bir yazıt olan Orhun Kitabeleri Türklerin bıraktığı ilk yazılı belgedir

I.Göktürk Devleti

Ötüken topraklarında, Bumin Kağan tarafından kurulan devlet ikiye ayrılarak iki ayrı yönetim şeklinde yönetilmiştir. Göktürk devleti, Türk ismi kullanılarak kurulan ilk Türk devleti olması bakımından önemlidir. Türk toplumlarını ikinci kez tek bayrak altında toplayan devlet Göktürk devleti olmuştur. Ticaret için oldukça büyük öneme sahip İpek Yolu için diğer topluluklarla çatışmıştır. Çin baskıları sonucunda zayıflama görülen devlet sonrasında ikiye ayrılmıştır.

Uygurlar

Yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğu olarak bilinen Uygur devleti, Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından kurulmuştur. Yerleşik hayat süren ilk Türk topluluğu olmaları bakımından ilk mimari eserleri de Uygurlar bırakmıştır. Mani dinini kabul eden ilk Türk devleti de Uygurlardır. Kendilerine ait ve yine kendi isimlerinden hareketle isimlendirilmiş Uygur alfabesini kullanmışlardır. Kırgızlar tarafından yapılan saldırılara daha fazla dayanamayarak yıkılmış ve ikiye ayrılmıştır. Günümüzde hala Uygur Türkü olup hayatta olan Turfan Uygurları, Çin’de Sincan bölgesinde özerk olarak hayatlarına devam etmektedir.

Diğer Türk Devletleri

Bu devletler dışında büyüklü küçüklü onlarca devlet kurulmuştur.

• Avarlar, ilk kez İstanbul’u kuşatan topluluk olarak bilinir ve güçlü bir devlettirler.
• Kırgızlar, Moğol hâkimiyetine girmiş ve Orta Asya topraklarında devlet kuran son Türk topluluğu olmuştur. Günümüzde Manas destanı olarak bilinen destan Kırgızlardan miras kalmıştır.
• Hazarlar, İslam orduları ile ilk kez karşılaşan ve çarpışan Türk devletidir. Hazarlar değişik dinlere olan hoşgörülü tavırları ile tanınan, her türlü ibadethaneyi bulunduran açık görüşlü bir devlettir.
• Bulgarlar, Oğuz boylarından ayrılarak kendilerine Balkanlar’da yaşam alanı kurmuşlardır.
• Karluklar, İslamiyet’i kabul eden ilk Türk boyudur. İlerleyen zamanlarda Karahanlı Devleti’nin de İslamiyet’i kabul etmesinde önemli rol oynamışladır. Ayrıca Talas savaşında Araplara yaptıkları yardımlarla tanınırlar.
• Bilinen diğer Türk devletleri; Türgişler, Macarlar, Peçenekler, Oğuzlar, Kumanlar, Sibirler, Akhunlar’dır.